De gordel van Kisjar

Wetenschap en fantasie in het Antropoceen

Dit historische essay is geschreven ter ere van het 250-jarig jubileum van het Provinciaal Utrechts Genootschap van Kunsten en Wetenschappen (PUG). De auteur pleit voor meer erkenning van fantasie als belangrijke waarde voor de wetenschap.
Genootschappen hebben een grote rol gespeeld in de verbinding van wetenschap en kunst, of om precies te zijn, van wetenschap en fantasie. Historisch onderzoek naar toekomstfantasieën in het verleden laat zien hoe die verbinding vroeger tot stand is gebracht. Aan de hand van een analyse van 'Anno 2065', een sciencefictionverhaal van PUG-lid Pieter Harting uit 1865, toont dit essay hoe natuurwetenschappers in het verleden wetenschapspraktijken vertaalden naar fictie.
Het PUG stond in de negentiende eeuw in het centrum van de Nederlandse wetenschap. De negentiende eeuw was de periode waarin vooral de vooruitgang als belangrijke waarde werd verbeeld. De vooruitgang was niet alleen een praktijk, maar ook een ideaal, dat actief werd gepropageerd, zowel in romans als in genootschappelijke redes. De gordel van Kisjar maakt duidelijk hoe de vooruitgang als gedachte voortkwam uit eerdere vroegmoderne genootschapsidealen en -praktijken.
De lineaire vooruitgangsgedachte die in de negentiende eeuw tot stand kwam past echter niet meer bij de huidige tijd. De 21e eeuw heeft behoefte aan nieuwe wetenschappelijke waarden. De huidige klimaatcrisis is niet alleen een politieke crisis maar ook een verbeeldingscrisis. Dit essay roept dan ook op tot wetenschappelijke idealen die passen bij het Antropoceen.

Robert-Jan Wille is wetenschapshistoricus bij het Freudenthal Instituut van de Universiteit Utrecht.

« Vorige pagina